De podcast is bezig aan een indrukwekkende opmars, of het nu gaat om zogenaamde ‘babbelpodcasts’ of om onderzoeksjournalistieke producties. Ook academische onderwerpen laten zich goed in audio vangen. Zo koppelt Maartje Duin (1975) graag petites histoires aan maatschappelijke thema’s. Maaike de Kleijn (1996) legde met medestudenten Publieksgeschiedenis het koloniale verleden van het Amsterdamse Universiteitskwartier vast.
Niet eerder had ze zo’n respons gekregen als na de verschijning van De plantage van onze voorouders, de achtdelige podcast over haar zoektocht naar sporen van het slavernijverleden in haar familiegeschiedenis. Voor Maartje Duin (Algemene taalwetenschappen 1995) kwam in die podcast samen waar het haar om te doen is: iets teweegbrengen bij luisteraars, het liefst door petites histoires te koppelen aan maatschappelijke thema’s. Want, zegt Duin: ‘Een podcast is een geweldig medium voor verhalende journalistiek, voor menselijke portretten. Een stem bevat zoveel emotie, zoveel intimiteit.’
Duin heeft een trackrecord op het gebied van podcasts waar Maaike de Kleijn (Publieksgeschiedenis 2020) alleen nog van kan dromen. Wel heeft ze haar eerste stappen in het genre gezet met de UvA-podcast Far Too Close, waarin ze met Maartje van Bennekom, Laure Lambert en Iris van der Werff het vergeten en soms zelfs verzwegen koloniale verleden van het Amsterdamse Universiteitskwartier blootlegt.
De Kleijn: ‘Bij de master Publieksgeschiedenis krijg je veel praktische opdrachten. Een doel van de studie is om een breed publiek te interesseren voor onze gezamenlijke geschiedenis. Wij kwamen toen op het idee om een audiowandeling te maken langs allerlei UvA-gebouwen en hun link met onze koloniale geschiedenis vast te leggen. De verhalende mogelijkheden van een audiowandeling vonden we toch iets te beperkt, toen besloten we er een podcast van te maken. Ik weet niet of je ons al de podcastgeneratie mag noemen, maar allemaal zijn we daar voortdurend naar aan het luisteren, of het nu babbelpodcasts zijn of lange verhalende onderzoeken. Daarom lag die stap ook wel voor de hand.’
‘Ik weet niet of je ons al de podcastgeneratie mag noemen’
Het genre podcast bestond nog niet toen Maartje Duin tijdens haar studie onderzoek deed naar de taal van de Otomi-indianen in Mexico, halverwege de jaren negentig. Van haar reis door het land deed ze verslag in het boek Hier wonen alleen slechte vrouwen, waarin ze bijzondere ontmoetingen en onverwachte gebeurtenissen met veel gevoel voor sfeer wist neer te zetten. Het zette haar op het spoor van de verhalende journalistiek, met na haar afstuderen onder meer reisreportages voor het NS-blad Rails. Door een persreisje naar Hollywood raakte ze zo gefascineerd door de lifestyle daar, dat ze wist: hier moet mijn volgende boek over gaan.
Duin: ‘Ik heb toen ruim drie jaar in Los Angeles gewoond. Tijdens de vele uren die ik daar in de auto doorbracht, raakte ik verslingerd aan het radioprogramma This American Life, een character driven journalistiek programma over gewone Amerikanen. Ik vond het geweldig. De opbouw, de montage; zulke verhalen kenden we helemaal niet in Nederland. Die kant wilde ik op.’ Bij terugkomst in Nederland kwam ze in contact met Jair Stein, die net subsidie had gekregen voor 1 Minuut, een serie korte verhalen voor Radio1. Duin: ‘Dat was voor mij een geweldige leerschool. Hoe zorg je in zo’n kort tijdsbestek voor een goed verhaal, voor een spanningsboog? Ik was definitief om voor de audiojournalistiek.’
Voor Maaike de Kleijn, die na haar bachelor Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht naar Amsterdam kwam voor de master Publieksgeschiedenis, was de productie van Far Too Close de eerste keer dat ze een historisch onderzoek in audiovorm moest gieten.
Het gegraaf in archieven en bibliotheken was een kolfje naar haar hand, maar audio als vertelvorm vereist een volstrekt andere benadering dan een verhaal op papier. Naast de begeleiding vanuit VOX-POP, de creative space van de faculteit Geesteswetenschappen, konden ze ook gebruikmaken van de professionele expertise van Microphone Media. De Kleijn: ‘Zij hebben ons goed ondersteund bij de opbouw van het verhaal. Ook hebben we gebruikgemaakt van hun studio voor het inspreken, daar is de final edit gedaan – de laatste montagelaag met achtergrondgeluiden en muziek. We kunnen veel doen op ons eigen laptopje, maar die laatste stap natuurlijk niet.’
De Kleijn en consorten hebben niet alleen de productie, maar ook een deel van de financiering van de podcast zelf moeten regelen. Dat betekende in hun geval, destijds allemaal nog studerend aan de UvA, een rondgang langs vele gebouwen, instituten, vakgroepen en andere mogelijke subsidiegevers om het benodigde budget bij elkaar te sprokkelen. ‘Het onderzoek en het uitstippelen van de verhaallijn is een tijdrovend proces, maar daar krijg je energie van, omdat je steeds dichter bij het eindresultaat komt. Het aanschrijven van instituten en andere mogelijke geldschieters vonden we veel vermoeiender, al wisten we dat het noodzakelijk was. De budgetten voor podcasts liggen niet voor het oprapen.’
Deze harde realiteit is Duin maar al te bekend. Een belangrijke stap voor haar was de aansluiting die ze vond bij journalistiek productiebureau Prospektor, eerst in de vorm van een werkplek en later in diverse gezamenlijke producties. ‘Het is fijn om deel te zijn van een collectief van mensen die niet alleen hun eigen expertise – van montage tot composities – meebrengen, maar met wie je ook kunt overleggen over de inhoud van je volgende podcast of radioproductie. Oprichter en producent Eefje Blankevoort helpt me bijvoorbeeld altijd met het opzetten van nieuwe producties, waarbij zakelijk leider Laura Verduijn het aanvragen van subsidies begeleidt. Dat aanvragen heb ik me inmiddels ook eigen gemaakt, want dankzij dat geld krijgen we de kans producties te realiseren die een langere adem vergen.’
Commerciële partners vinden voor je podcast, zoals in Amerika vaak gebeurt, is in Nederland nog geen gemeengoed. Haar werkproces is ook lastig te verkopen aan sponsors, zegt Duin. Ze laat zich graag leiden door haar journalistieke nieuwsgierigheid en komt dan vaak uit op plekken waar het schuurt, waar een taboe heerst. ‘Dan ben ik langdurig bezig met research om tot de kern van zo’n zaak te komen en dat zijn niet vaak onderwerpen die zich makkelijk lenen voor vrolijke marketing.
Dat kan beter bij babbelpodcasts – en dat gebeurt ook steeds meer. Maar voor het diepgravender soort podcasts zijn makers afhankelijk van bijvoorbeeld het NPO-fonds.’
Klagen over haar financiële situatie wil ze absoluut niet, benadrukt Duin. In LA schreef ze destijds een NRC-column voor vijfhonderd euro per keer, dat waren forse bedragen. Ook bij het VPRO-groepje rond 1Minuut viel ze destijds met de neus in de boter, met meteen toegang tot alle omroepinstituties en een vliegende start in wat ze wilde doen. Duin: ‘En ik heb in de goede tijd een huis kunnen kopen. Dit zijn allemaal dingen die voor de huidige generatie beginnende makers niet zomaar zijn weggelegd, puur omdat zij in deze tijd beginnen.’
De Kleijn heeft inmiddels een baan gevonden bij een grafisch ontwerpbureau, dat veel producties realiseert in het culturele veld. De Kleijn: ‘Ook de andere maaksters zijn na de lancering van Far Too Close, afgelopen februari, verdergegaan met werken of studeren. Het is helaas lastig zelfstandig verder te gaan met podcasts, tenzij je steun kunt zoeken bij een podcastcollectief. Best jammer, want audio biedt zoveel mogelijkheden om verhalen vertellen. Daar ben ik nog lang niet op uitgekeken.’
1995-2000: Spaans (propedeuse) en Algemene Taalwetenschap
2001: boek Hier komen alleen slechte vrouwen
2004: boek Je komt niet weg uit Hollywood
2009-heden: freelance radiomaker/podcaster
2010-2014: medewerker 1Minuut – serie voor Radio1 o.l.v. Jair Stein
2017-2020: radiodocumentaire/voorstelling Mijn vader de sterrenkijker i.s.m. Cristina García Martin
2017: radio-/webdocumentaire Gliphoeve, een vergeten strijd, i.s.m. Daan Dekker – winnaar Gouden Freelancer 2016/2017
2018: podcast Pawel, de Poolse plukker – winnaar DirectorsNL Award 2018
2020: podcast De plantage van onze voorouders, i.s.m. Peggy Bouva –
winnaar Tegel (categorie Audio), Beste podcast 2020 (BNR Dutch Podcast Awards)
Mei 2022: tweeluik Moslima (OVT/VPRO) i.s.m. Cigdem Yuksel
2014-2018: bachelor Geschiedenis (Utrecht)
2015-2017: Descartes Honourscollege
2019-2020: master Publieksgeschiedenis UvA
2019-2021: podcast Far Too Close
2021-heden: junior projectleider Kummer & Herrman