Iedere Amsterdamse student is er wel eens langsgelopen, de boekenstalletjes in de Oudemanhuispoort. Ooit was dit het domein van Joodse boekhandelaren, nu verkopen vrijwilligers er boeken voor het goede doel.
Wie van de Kloveniersburgwal bij het begin van de Oudemanhuispoort omhoog kijkt, ziet een spreuk van de rechtsgeleerde Paul Scholten: Wie hetzelfde anders zegt, zegt iets anders. Het toont – niet alleen voor juristen – de rijkdom van taal. Wie vervolgens doorloopt naar de Oudezijds Achterburgwal ziet de rijkdom van het geschreven woord in talloze aanbiedingen. Hier zetelen de Amsterdamse collega’s van de Parijse Bouquinistes.
De boekhandelaren zijn nu onlosmakelijk verbonden met de Poort, maar ze zitten er nog geen 150 jaar. Het complex is veel ouder. In 1602 namen oude arme Amsterdammers hun intrek in het nieuwe Oudemannen- en vrouwengasthuis. Het moet een prachtig gebouw zijn geweest; ooggetuigen konden niet geloven dat het bestemd was voor oude en minvermogende mensen. Halverwege de achttiende eeuw werd het complex verbouwd. In de doorgang kwam er een galerij met winkelkasten.
De winkelgalerij was populair bij welgestelde Amsterdammers. Men kwam er niet voor boeken maar voor goud, zilver, snuisterijen, aardewerk en speelgoed. Toen het complex van het Oudemanhuis in 1831 in gebruik werd genomen als cholerahospitaal, werd de galerij echter een no-go area en sloeg het verval toe. In 1876 zag het gemeentebestuur kans om de kasten weer in gebruik te laten nemen, door de dagelijkse tweedehands-boekenmarkt op de Botermarkt (het huidige Rembrandtplein) naar de Poort te verplaatsen.
Al snel zagen de boekverkopers de voordelen van de Poort: het was er altijd droog en er was goede opbergruimte. Ook lag de galerij in de looproute van de academische gemeenschap. In 1877 werd de Universiteit van Amsterdam ingewijd en vanaf 1880 betrok de UvA het Oudemanhuispoortterrein. De gemeente zette vol in op de tweedehands boekenmarkt; een antiekzaak kreeg geen toestemming om een ruimte te huren. Wel vestigde scharensliep Cozzini zich in de Poort.
In de zeventiende en achttiende eeuw waren de meeste beroepen verboden voor Joden; het boekenvak echter niet. De tweedehands-boekenmarkt werd dan ook door Joodse Amsterdammers gedomineerd. Voor het aanbod maakte dat niets uit: boeken stonden niet onder rabbinaal toezicht. Men kon in de Poort boeken van alle gezindten kopen.
Vaak gingen de boekenstalletjes over van vader op zoon. Barend Boekman bijvoorbeeld, nam in 1889 de kast van zijn vader over. Vijftig jaar later stond hij er nog. Dat jubileum was reden voor een feestje, hoewel de verkopers de politieke ontwikkelingen in Europa met zorg moeten hebben aanschouwd. Tijdens de Duitse bezetting verdween de boekenmarkt en de Joodse boekhandelaren en hun families werden vanaf 1942 vermoord in de vernietigingskampen.
Wie van de Kloveniersburgwal bij het begin van de Oudemanhuispoort omhoog kijkt, ziet een spreuk van de rechtsgeleerde Paul Scholten: Wie hetzelfde anders zegt, zegt iets anders. Het toont – niet alleen voor juristen – de rijkdom van taal. Wie vervolgens doorloopt naar de Oudezijds Achterburgwal ziet de rijkdom van het geschreven woord in talloze aanbiedingen. Hier zetelen de Amsterdamse collega’s van de Parijse Bouquinistes.
De boekhandelaren zijn nu onlosmakelijk verbonden met de Poort, maar ze zitten er nog geen 150 jaar. Het complex is veel ouder. In 1602 namen oude arme Amsterdammers hun intrek in het nieuwe Oudemannen- en vrouwengasthuis. Het moet een prachtig gebouw zijn geweest; ooggetuigen konden niet geloven dat het bestemd was voor oude en minvermogende mensen. Halverwege de achttiende eeuw werd het complex verbouwd. In de doorgang kwam er een galerij met winkelkasten.
De winkelgalerij was populair bij welgestelde Amsterdammers. Men kwam er niet voor boeken maar voor goud, zilver, snuisterijen, aardewerk en speelgoed. Toen het complex van het Oudemanhuis in 1831 in gebruik werd genomen als cholerahospitaal, werd de galerij echter een no-go area en sloeg het verval toe. In 1876 zag het gemeentebestuur kans om de kasten weer in gebruik te laten nemen, door de dagelijkse tweedehands-boekenmarkt op de Botermarkt (het huidige Rembrandtplein) naar de Poort te verplaatsen.
Al snel zagen de boekverkopers de voordelen van de Poort: het was er altijd droog en er was goede opbergruimte. Ook lag de galerij in de looproute van de academische gemeenschap. In 1877 werd de Universiteit van Amsterdam ingewijd en vanaf 1880 betrok de UvA het Oudemanhuispoortterrein. De gemeente zette vol in op de tweedehands boekenmarkt; een antiekzaak kreeg geen toestemming om een ruimte te huren. Wel vestigde scharensliep Cozzini zich in de Poort.
In de zeventiende en achttiende eeuw waren de meeste beroepen verboden voor Joden; het boekenvak echter niet. De tweedehands-boekenmarkt werd dan ook door Joodse Amsterdammers gedomineerd. Voor het aanbod maakte dat niets uit: boeken stonden niet onder rabbinaal toezicht. Men kon in de Poort boeken van alle gezindten kopen.
Vaak gingen de boekenstalletjes over van vader op zoon. Barend Boekman bijvoorbeeld, nam in 1889 de kast van zijn vader over. Vijftig jaar later stond hij er nog. Dat jubileum was reden voor een feestje, hoewel de verkopers de politieke ontwikkelingen in Europa met zorg moeten hebben aanschouwd. Tijdens de Duitse bezetting verdween de boekenmarkt en de Joodse boekhandelaren en hun families werden vanaf 1942 vermoord in de vernietigingskampen.
‘Ooggetuigen konden niet geloven dat het gasthuis bestemd was voor oude en minvermogende mensen’
De enige boekhandelaar die de Holocaust overleefde was Jacques van Kollem. In 1945 opende hij opnieuw een boekhandel in de Poort. Daar ontmoette hij nieuwe gezichten, met wie hij de snel groeiende academische gemeenschap bediende. De jaren zestig en zeventig waren gouden tijden: handel in tweedehands studieboeken was lucratief.
Maar de opkomst van het kopieerapparaat en de digitalisering zorgen ervoor dat de belangstelling voor de boekenmarkt afneemt. Toch zijn er nog altijd boekenstalletjes in de Poort. Tegenwoordig kan men er ook oude ansichten en prenten kopen, maar boeken blijven de boventoon voeren.
Zo ook in winkelkast 14, waar Books 4 Life Amsterdam zetelt. De opbrengst van deze vrijwilligersorganisatie komt onder meer ten goede aan Amnesty International en Oxfam Novib. Hoewel de winkelkast vol boeken staat, tot ruim vijf meter hoogte, is het merendeel van de boeken elders ondergebracht. De meeste handel vindt tegenwoordig plaats via het internet.
Hoewel de belangstelling voor boeken onder druk staat, merken de vrijwilligers van Books 4 Life dat er nog altijd interesse is in het gedrukte woord. Het werk in winkel en webwinkel is eigenlijk te veel voor de huidige vrijwilligers. Men is dan ook op zoek naar nieuwe boekverkopers, zodat de Poort het fysieke centrum van de tweedehands boekenmarkt van Amsterdam kan blijven.
Lees dan De Poort. De Oudemanhuispoort en haar gebruikers 1602-2002 (Amsterdam 2002) door historicus en UvA-alumnus Jurjen Vis (1958-2019).
De enige boekhandelaar die de Holocaust overleefde was Jacques van Kollem. In 1945 opende hij opnieuw een boekhandel in de Poort. Daar ontmoette hij nieuwe gezichten, met wie hij de snel groeiende academische gemeenschap bediende. De jaren zestig en zeventig waren gouden tijden: handel in tweedehands studieboeken was lucratief.
Maar de opkomst van het kopieerapparaat en de digitalisering zorgen ervoor dat de belangstelling voor de boekenmarkt afneemt. Toch zijn er nog altijd boekenstalletjes in de Poort. Tegenwoordig kan men er ook oude ansichten en prenten kopen, maar boeken blijven de boventoon voeren.
Zo ook in winkelkast 14, waar Books 4 Life Amsterdam zetelt. De opbrengst van deze vrijwilligersorganisatie komt onder meer ten goede aan Amnesty International en Oxfam Novib. Hoewel de winkelkast vol boeken staat, tot ruim vijf meter hoogte, is het merendeel van de boeken elders ondergebracht. De meeste handel vindt tegenwoordig plaats via het internet.
Hoewel de belangstelling voor boeken onder druk staat, merken de vrijwilligers van Books 4 Life dat er nog altijd interesse is in het gedrukte woord. Het werk in winkel en webwinkel is eigenlijk te veel voor de huidige vrijwilligers. Men is dan ook op zoek naar nieuwe boekverkopers, zodat de Poort het fysieke centrum van de tweedehands boekenmarkt van Amsterdam kan blijven.
Lees dan De Poort. De Oudemanhuispoort en haar gebruikers 1602-2002 (Amsterdam 2002) door historicus en UvA-alumnus Jurjen Vis (1958-2019).