Wetenschap

Online alumni magazine september 2022
Online alumni magazine september 2022

WETENSCHAP

KORT NIEUWS

De wetenschappelijke kennis neemt dagelijks toe. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam dragen daaraan bij met proefschriften, papers en andere publicaties waarin zij de vruchten van hun arbeid wereldkundig maken. SPUI biedt een selectie van recente resultaten.
Samenstelling/tekst | Wieneke Wolthuis
Beeld | Jorn van Eck

Economie en bedrijfs­kunde

Feest! 100 jaar UvA Economie en Bedrijfskunde

Met het congres ‘A Fair and Responsible Future’ op 29 juni vierde de UvA het 100-jarig bestaan van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde. Centraal stond de vraag: wat is er nodig om een duurzame en eerlijke economie (weder) op te bouwen? Hoogleraar Environmental Economics Rick van der Ploeg trapte af in het DeLaMar-theater met een video (zie hiernaast) over de roemruchte geschiedenis van de faculteit. Van de oprichting in 1922 tot de situatie nu, met 8.804 studenten waarvan zestig procent internationaal.

Ontwikkelingslanden het hardst getroffen
Ngozi Okonjo-Iweala, directeur van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), was keynote spreker. Eind 2021 ontving zij een erdoctoraat van de UvA, als erkenning voor haar buitengewone bijdrage aan de strijd tegen ongelijkheid en voor eerlijke handel en duurzame ontwikkeling. Zij schetste dat ontwikkelingslanden in deze uitdagende tijd het hardst zijn getroffen.

Zo bleven vaccins onbereikbaar voor een groot deel van de Afrikanen. En in ontwikkelingslanden liep de inflatie op tot 14 procent; in het Westen was dit maximaal 11 procent. Handel vormt volgens Okonjo-Iweala een belangrijke oplossing, als die niet ten koste gaat van anderen. Ze betoogde dat eerlijke handel om een andere toeleveringsketen vraagt. ‘Met meer kleine bedrijven die onderdeel uitmaken van de keten, en vrouwen die daarbij betrokken zijn, kunnen we de wereldwijde ongelijkheid tegengaan.’ Zij riep op vooral onderzoek te blijven doen naar handelsvraagstukken. UvA-bestuursvoorzitter Geert ten Dam benadrukte dat onderzoek naar ongelijkheid en het oplossen ervan belangrijker is dan ooit. ‘Onder meer het boek Spirit Level wijst uit dat ongelijke samenlevingen veel grotere problemen kennen dan meer gelijke samenlevingen.’

Lees over het jubileum ook dit hoofdartikel in SPUI van december 2021: https://spuimagazine.uva.nl/magazine/online-alumni-magazine-december-2021/hoofdzaak/

Feest! 100 jaar UvA Economie en Bedrijfskunde

Met het congres ‘A Fair and Responsible Future’ op 29 juni vierde de UvA het 100-jarig bestaan van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde. Centraal stond de vraag: wat is er nodig om een duurzame en eerlijke economie (weder) op te bouwen? Hoogleraar Environmental Economics Rick van der Ploeg trapte af in het DeLaMar-theater met een video (zie hiernaast) over de roemruchte geschiedenis van de faculteit. Van de oprichting in 1922 tot de situatie nu, met 8.804 studenten waarvan zestig procent internationaal.

Ontwikkelingslanden het hardst getroffen
Ngozi Okonjo-Iweala, directeur van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), was keynote spreker. Eind 2021 ontving zij een erdoctoraat van de UvA, als erkenning voor haar buitengewone bijdrage aan de strijd tegen ongelijkheid en voor eerlijke handel en duurzame ontwikkeling. Zij schetste dat ontwikkelingslanden in deze uitdagende tijd het hardst zijn getroffen.

Zo bleven vaccins onbereikbaar voor een groot deel van de Afrikanen. En in ontwikkelingslanden liep de inflatie op tot 14 procent; in het Westen was dit maximaal 11 procent. Handel vormt volgens Okonjo-Iweala een belangrijke oplossing, als die niet ten koste gaat van anderen. Ze betoogde dat eerlijke handel om een andere toeleveringsketen vraagt. ‘Met meer kleine bedrijven die onderdeel uitmaken van de keten, en vrouwen die daarbij betrokken zijn, kunnen we de wereldwijde ongelijkheid tegengaan.’ Zij riep op vooral onderzoek te blijven doen naar handelsvraagstukken. UvA-bestuursvoorzitter Geert ten Dam benadrukte dat onderzoek naar ongelijkheid en het oplossen ervan belangrijker is dan ooit. ‘Onder meer het boek Spirit Level wijst uit dat ongelijke samenlevingen veel grotere problemen kennen dan meer gelijke samenlevingen.’

Lees over het jubileum ook dit hoofdartikel in SPUI van december 2021: https://spuimagazine.uva.nl/magazine/online-alumni-magazine-december-2021/hoofdzaak/

Genees­kunde

Toegang tot vaccins moet eerlijker

Sinds 2020 hebben overheden wereldwijd 5,6 miljard dollar uitgegeven aan onderzoek en ontwikkeling op het gebied van COVID-19 en 45 miljard dollar aan aankoopovereenkomsten voor vaccins. Desondanks vond er geen grootschalige kennisoverdracht plaats om de productie te vergroten en de toegang tot vaccins eerlijker te maken. Daardoor bleven grote delen van de wereld onbeschermd tegen het virus. De 194 lidstaten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn daarom overeengekomen te onderhandelen over een internationaal instrument dat de preventie, paraatheid en respons van de wereld bij toekomstige pandemieën moet verbeteren. Een deskundigengroep met UvA-onderzoeker en hoofdauteur Katrina Perehudoff, heeft de sleutelelementen opgesteld voor de onderhandelaars. ‘Deze zeven elementen zijn in overeenstemming met de bestaande internationale wetgeving, politieke toezeggingen op hoog niveau en een goede volksgezondheidspraktijk’, aldus Katrina Perehudoff. De aanbevelingen zijn gepubliceerd in tijdschrift BMJ Global Health.

Depressief in de stad: wat helpt?

Junus van der Wal, promovendus aan het Centre for Urban Mental Health, onderzoekt wat sommige stadbewoners vatbaarder maakt voor een depressie dan andere, en hoe zij het best geholpen kunnen worden. Van der Wal is een van de nieuwe ‘Faces of Science’ en heeft bijzondere aandacht voor kwetsbaren in de samenleving die de weg naar de zorg niet goed weten te vinden. In een video laat Van der Wal onder meer zien hoe belangrijk het is om de factoren die een rol spelen bij depressie, niet los van elkaar te bestuderen. ‘Alleen als we kijken naar het samenspel tussen factoren, kunnen we ontdekken waar je in het complexe systeem in de stad zou moeten ingrijpen om psychische klachten te voorkomen of te verminderen.’

Maatschappij- en Gedragsweten­­schappen

Gezond presteren onder stress en druk

Yannick Balk, sportpsycholoog en ‘Head of Mindset’ van de DSM-wielerploeg, zet zich in voor de mentale gezondheid van sporters. Balk onderzoekt hoe verschillende beroepsgroepen individueel en op teamniveau omgaan met stress voor en na een prestatie. Hoe bereiden topsporters, maar ook artiesten, chirurgen, politieagenten en ambulancemedewerkers zich mentaal voor op hun taak? ‘We weten steeds meer over die cyclus, hoe je hierop kunt trainen en de prestaties ook kunt volhouden.’
Net als ‘gewone mensen’ kampt tussen de tien en dertig procent van de sporters met mentale gezondheidsklachten, variërend van angsten en depressie tot verslaving. Balk streeft ernaar dat mentale weerbaarheid niet alleen een punt van aandacht is als het misgaat, maar onderdeel wordt van de hele prestatie en training. ‘Hopelijk heeft over een jaar of vijf de sportpsychologie nog meer voet aan de grond.’

Yannick Balk
Gratitude booth voor jongeren

Jongeren hebben het tijdens de coronacrisis flink te verduren gehad, blijkt uit steeds meer onderzoeken. Wetenschappers ontdekten recentelijk dat het uitspreken van dankbaarheid een positieve impuls geeft aan je veerkracht, zowel voor degenen die hun dankbaarheid uiten als voor degenen aan de ontvangende kant. Het collectief We Spark The World zet daarom met wetenschappers van de UvA en andere partners op meerdere events een gratitude booth neer. In een videoboodschap kunnen jongeren hun dankbaarheid uiten en delen. De organisatie vraagt hen de beelden ook op hun social media kanalen te plaatsen. De leukste zijn naderhand te vinden op wesparktheworld.nl for your daily dose of gratitude.

Natuurwet­en­schappen, wiskunde en informatica

Wormen in een doolhof

Deeltjes die op eigen kracht bewegen zijn een hot topic in de natuurkunde. De theorie om zulke deeltjes te beschrijven is volop in ontwikkeling. Bachelorstudent Tess Heeremans deed experimenten waarbij ze voor het eerst de materie kon sorteren op activiteitsniveau. Ze deed dat met een techniek uit de scheikunde: chromatografie. Minuscule Tubifex-wormpjes uit een aquariumwinkel aan de Javastraat (foto) vormden de actieve deeltjes in het experiment. Verrassend genoeg bleek dat de chromatografie-aanpak werkt om deeltjes met verschillende activiteit van elkaar te scheiden. Wanneer je wormen met water door een doolhofstructuur laat stromen, komen de actieve wormen er veel sneller uit dan de heel trage. Aan het begin van de covidlockdown verhuisde Tess haar opstelling naar haar woning om in dit privélaboratorium het onderzoek af te ronden. Over de resultaten schreef ze met haar collega’s een artikel dat vorige week werd gepubliceerd in Science Advances.

Tubifex wormpjes
Simulatiemodellen voor aanpak complexe problemen niet eenvoudig

Wat hebben gezondheidsverschillen, de energietransitie en klimaatverandering met elkaar gemeen? Het zijn complexe problemen die voortkomen uit vele op elkaar inwerkende factoren op meerdere niveaus, van cellen, tot individuen, tot samenlevingen. Simulatiemodellen zijn nodig om voorspellingen te doen en interventies te ontwerpen voor complexe problemen. Maar er is een probleem: er zullen nooit genoeg numerieke data op alle niveaus tegelijk zijn om simulatiemodellen te maken. Een team van onderzoekers verbonden aan het Institute for Advanced Study van de UvA, ontwikkelde een nieuwe systematische methodologie om expertkennis, als aanvulling op numerieke data, op te nemen in de ontwikkeling van simulatiemodellen. Deze zijn nodig om complexe problemen aan te pakken. De onderzoekers publiceerden hun nieuwe methodologie in het tijdschrift Psychological Methods.

Rechtsgeleerd­­heid

‘Is de schuldenwetgeving aan inflatie onderhevig?’

Aankomend hoogleraar op de Bregstein leerstoel Nadja Jungmann reflecteert in een blog voor de UvA op de 1,2 miljoen huishoudens die bedreigd worden door geldnood. Dit komt door de aanhoudende prijsverhogingen van energie, levensmiddelen en brandstof. Zij constateert dat de schuldenproblematiek in Nederland groot is en de effectiviteit van de schuldenaanpak gering. ‘Slechts één op de zes huishoudens met geregistreerde problematische schulden wist de weg naar professionele hulpverlening te vinden.’ Wat was het effect van de brede schuldenaanpak van het kabinet uit 2018? En de wetswijzigingen die volgden in 2020 en 2021 om laagdrempelig iets aan de problematiek te doen? Hoe kijkt Jungmann naar voornemens van het kabinet, die 6 miljard heeft gereserveerd om de impact van de inflatie te dempen? Wordt de inflatie een gamechanger?  Lees haar volledige column.

Blog: ‘Is de schuldenwetgeving aan inflatie onderhevig?’ (Nadja Jungmann) – Rechten – Universiteit van Amsterdam (uva.nl)

Onderwijspremie voor Amsterdam Law Practice

Minister Robbert Dijkgraaf heeft op 12 mei de Nederlandse Hogeronderwijspremie uitgereikt aan de Amsterdam Law Practice, het ervaringsprogramma voor masterstudenten van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Het UvA-programma ontving een geldbedrag van 500.000 euro. Studenten kunnen zich in de Amsterdam Law Practice ontwikkelen als aankomend jurist. In clinics en simulaties kunnen zij verschillende juridische rollen uitproberen, waarna ze op deze ervaring reflecteren. Het vernieuwende onderwijsprogramma beoogt een brug te slaan naar de samenleving en hun toekomstige werkveld. Anniek de Ruijter, directeur van de Amsterdam Law Practice, is blij met de erkenning. Zij stelt dat de individuele jurist een groot verschil kan maken wat betreft de inhoud en rechtvaardigheid van het recht. De onderwijspremie is een initiatief van het ministerie van OCW, als teken van waardering van onderwijsteams die een topprestatie leveren en als stimulans voor docenten om te blijven innoveren. In totaal ontvingen zes teams een geldbedrag tussen de 1,2 miljoen en 500.000 euro.

Team Rechtsgeleerdheid met minister Robbert Dijkgraaf

Geestesweten­­schappen

Wat als algoritmes discrimineren?

Algoritmes hebben steeds meer invloed op ons leven. Ze spelen ook een belangrijke rol in besluitvorming in de publieke sector. Maar wat als algoritmes discrimineren of bevooroordeeld zijn? In haar onderzoek naar bad bias pleit filosoof Marjolein Lanzing voor rechtvaardigheid, solidariteit en inclusiviteit bij het ontwikkelen van nieuwe ‘slimme’ systemen.

Voordat Lanzing zich in september 2020 bij de UvA op haar huidige onderzoek richtte, hield ze zich bij de Radboud Universiteit bezig met de ‘Googlization of health’. Centraal stond hierbij hoe grote techbedrijven zich bemoeien met de zorgomgeving en steeds meer data verzamelen binnen het zorgdomein. De zogenaamde Big Five – Apple, Amazon, Google, Meta/Facebook en Microsoft  –  investeerden de afgelopen jaren massaal in bedrijfstakken die zich bezighouden met gezondheid.

‘Ik ben nog steeds betrokken bij dit Digital Good-project, waarin onderzocht wordt hoe de big tech-bedrijven verschillende sociale domeinen infiltreren en wat de gevolgen daarvan zijn’, vertelt Lanzing. ‘Voorheen werden beslissingen door experts en professionals genomen, tegenwoordig hebben de tech-bedrijven veel invloed op de besluitvorming.’ Volgens Lanzing gaan we er te vaak van uit dat data en technologie neutraal zijn, maar dat is niet zo. ‘Tijdens de ontwikkeling worden technologieën al gevoed met informatie die biased is. Deze technologieën zijn veel politieker dan we denken en dat moeten we veel beter gaan begrijpen.’

Marjolein Lanzing
Wat als algoritmes discrimineren?

Algoritmes hebben steeds meer invloed op ons leven. Ze spelen ook een belangrijke rol in besluitvorming in de publieke sector. Maar wat als algoritmes discrimineren of bevooroordeeld zijn? In haar onderzoek naar bad bias pleit filosoof Marjolein Lanzing voor rechtvaardigheid, solidariteit en inclusiviteit bij het ontwikkelen van nieuwe ‘slimme’ systemen.

Voordat Lanzing zich in september 2020 bij de UvA op haar huidige onderzoek richtte, hield ze zich bij de Radboud Universiteit bezig met de ‘Googlization of health’. Centraal stond hierbij hoe grote techbedrijven zich bemoeien met de zorgomgeving en steeds meer data verzamelen binnen het zorgdomein. De zogenaamde Big Five – Apple, Amazon, Google, Meta/Facebook en Microsoft  –  investeerden de afgelopen jaren massaal in bedrijfstakken die zich bezighouden met gezondheid.

‘Ik ben nog steeds betrokken bij dit Digital Good-project, waarin onderzocht wordt hoe de big tech-bedrijven verschillende sociale domeinen infiltreren en wat de gevolgen daarvan zijn’, vertelt Lanzing. ‘Voorheen werden beslissingen door experts en professionals genomen, tegenwoordig hebben de tech-bedrijven veel invloed op de besluitvorming.’ Volgens Lanzing gaan we er te vaak van uit dat data en technologie neutraal zijn, maar dat is niet zo. ‘Tijdens de ontwikkeling worden technologieën al gevoed met informatie die biased is. Deze technologieën zijn veel politieker dan we denken en dat moeten we veel beter gaan begrijpen.’

Marjolein Lanzing

Tandheel­kunde

Athina Georgiou
ACTA-promovendus krijgt eerste prijs IADR Hatton Competition

ACTA-promovendus Athina Georgiou won de eerste prijs in de Hatton Competition van de International Association for Dental Research (IADR), die eind juni plaatsvond in China. Zij ontving de prijs, een geldbedrag van duizend euro, in de categorie ‘senior klinisch onderzoek’, voor haar onderzoek naar microbiomen en infecties van het wortelkanaal. De competitie is bedacht om de beste junior onderzoekers van alle IADR-divisies en -secties de kans te geven hun onderzoek te presenteren tijdens de jaarlijkse IADR General Session. In september 2021 werd Georgiou tijdens de regionale CED-IADR-bijeenkomst in Brussel geselecteerd om Europa te vertegenwoordigen bij deze wereldcompetitie.

Uitbreiding opleidingsplekken voor tandartsen

Nederland kampt met een tekort aan tandartsen. Om hier wat aan te doen biedt ACTA trainingen aan, bestemd voor tandartsen van buiten de EU. Zij kunnen oefenen met ultramoderne apparatuur in het Amsterdam Skills Centre (ASC) van Amsterdam UMC. Het centrum biedt jaarlijks circa drieduizend medisch specialisten de gelegenheid om hun vaardigheden bij te slijpen. Met een druk op een groene ‘YES-knop’ bekrachtigden Jaap Bonjer, CEO van het centrum, en hoofddocent Marjoke Vervoorn van ACTA, de ingebruikname.

Video
Delen

Uw naam

E-mail

Naam ontvanger

E-mail adres ontvanger

Uw bericht

Verstuur

Share

E-mail

Facebook

Twitter

LinkedIn

WhatsApp