Hoe kun je als onderneming bijdragen aan het aanpakken van sociaal-maatschappelijke en milieu-uitdagingen, zonder dat het ten koste gaat van je winstgevendheid? Daarover gaat het nieuwe managementboek De winst van purpose. Hoe ondernemingen het verschil kunnen maken. UvA-hoogleraar Strategic Management & Innovation Henk Volberda, is een van de auteurs van het boek. ‘Het gros van de bedrijven heeft vooral oog voor hun winstgevendheid. Hierdoor blijft een belangrijk potentieel onderbenut om sociaal-maatschappelijke en milieu-uitdagingen te adresseren. Ondernemingen moeten laten zien dat zij een belangrijk deel kunnen zijn van de oplossing’, aldus Volberda. ‘Ondernemingen met een purpose kiezen een maatschappelijk doel als fundament van de onderneming en stellen een winstgevend businessmodel daaraan ten dienste.’ De bevindingen en adviezen in het boek komen voort uit een grootschalige survey en ongeveer zestig interviews met bestuurders, commissarissen en interne en externe stakeholders van toonaangevende Nederlandse ondernemingen.
De hele dag maken we beslissingen. De ene keer is het een klein besluit, zoals het kopen van een appel of een chocoladereep. De andere keer gaat het om een grote beslissing, bijvoorbeeld of je orgaandonor wilt zijn of niet. Waarom nemen we de ene keer wel de meest ethische beslissing en de andere keer niet? Daar doet hoogleraar Behavioural Ethics Shaul Shalvi van de Amsterdam School of Economics onderzoek naar. ‘Wij onderzoeken hoe mensen zich daadwerkelijk gedragen. Het draait om het begrijpen van het gedrag.’ Ethisch gedrag valt volgens hem (deels) te sturen. Als we de mechanismen doorzien waar menselijk gedrag uit voortkomt, kunnen we proberen een omgeving te creëren waarin mensen zich ethischer gedragen. Een van de onderzoeken waar Shalvi zich nu mee bezighoudt, vindt plaats in samenwerking met de Belastingdienst en richt zich op de deeleconomie. Voor de Belastingdienst is het voornamelijk interessant om te zien hoe mensen gestimuleerd kunnen worden om zich verantwoordelijk(er) te gedragen.
Onderzoekers van Amsterdam UMC en Scripps Research in San Diego ontrafelden de structuur van het spike-eiwit van het hepatitis C-virus. Het is jarenlang een raadsel geweest hoe het spike-eiwit van hepatitis C eruit ziet. ‘Het eiwit is zeer beweeglijk en daardoor moeilijk in beeld te brengen. We hebben een manier gevonden om het eiwit stabiel te maken. Met deze kennis kunnen we nu aan de slag om een vaccin te maken’, zegt onderzoeker Kwinten Sliepen.
Wereldwijd overlijden zo’n driehonderdduizend mensen per jaar aan hepatitis C en zijn zestig miljoen mensen geïnfecteerd. De ziekte verloopt erg langzaam; pas na enkele jaren, soms pas na dertig jaar, manifesteert het virus zich, doordat de infectie uiteindelijk levercirrose en/of leverkanker veroorzaakt. Een vaccin zou antistoffen moeten opwekken die verschillende varianten van het virus kan neutraliseren. De studie over deze wereldwijde doorbraak is recent gepubliceerd in het tijdschrift Science.
Darmbacteriën kunnen veel meer alcohol produceren dan tot nu toe bekend was, blijkt uit onderzoek van Amsterdam UMC. Dit kan de oorzaak en aanjager zijn van Non Alcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD), ofwel niet-alcoholische leververvetting. Overmatig alcoholgebruik kan leververvetting veroorzaken, maar bij mensen met een NAFLD is geen sprake van hoge alcoholconsumptie. Dat darmbacteriën alcohol kunnen maken was al bekend, maar niet dat het om grote hoeveelheden kan gaan. ‘Uit onze studie blijkt nu dat bij veertig procent van de NAFLD-patiënten alcohol toch een rol speelt, alleen gaat het om alcohol die gemaakt is door eigen darmbacteriën’, aldus arts-onderzoeker Stijn Meijnikman. ‘We vonden hoge concentraties die overeenkomen met 0.35 liter pure alcoholconsumptie per dag. Wij vermoeden dat dit een belangrijke rol speelt bij het ontstaan en in stand houden van leververvetting bij mensen met NAFLD.’ De onderzoeksresultaten zijn gepubliceerd in Nature Medicine en openen een nieuwe wereld aan onderzoeksmogelijkheden en therapeutische opties voor patiënten met leververvetting.
De kans dat je in je leven dementie krijgt is een op vijf. Als iemand jonger dan 65 jaar de diagnose dementie krijgt, spreken we van dementie op jonge leeftijd. Direct of indirect krijgen we bijna allemaal met dementie te maken en dat is confronterend. Het is daarom belangrijk dat onze samenleving dementievriendelijker wordt, vindt antropoloog Silke Hoppe. Voor haar proefschrift onderzocht zij de impact van dementie op jonge leeftijd binnen families. ‘In veel onderzoek ligt de nadruk op de relatie tussen de zieke persoon en de mantelzorger, maar het is belangrijk breder te kijken, naar het hele gezin’. Hoppe pleit er ook dan voor om de focus op het individu te verleggen naar relaties. ‘Kijk naar het hele systeem. Zorginstellingen richten zich op het individu, maar dit doet geen recht aan de ervaringen en behoeftes van alle gezinsleden.’ Een oplossing zou kunnen zijn om meer ruimte te bieden voor participatie van het hele gezin in verpleeghuizen.
Ook in Nederland is dakloosheid een groot probleem. Steeds meer mensen hebben geen eigen woning en wonen op straat of in tijdelijke opvang. ‘De eerste drie maanden zijn cruciaal’, stelt Nienke Boesveldt. Zij stuurt een team aan van wetenschappers en mede-onderzoekers die zelf dakloosheid hebben ervaren en is pleitbezorger van de Nederlandse uitvoer van Housing First. Deze succesvolle aanpak om dakloosheid te bestrijden is opgezet in Amerika. Het recht op een woning staat centraal, vanuit de bewezen overtuiging dat mensen vanuit de rust van een eigen huis het beste hun leven kunnen oppakken. In verschillende steden en omringende gemeentes gaan Boesveldt en haar team gedurende een periode van vijf jaar mensen volgen die dakloos zijn of in tijdelijke opvang zitten. Zij hoopt dat een nationale aanpak Eerst Wonen, de Nederlandse term voor Housing First, snel realiteit is.
Het röntgenlicht in de resten van de geëxplodeerde ster Cassiopeia A ‘trilt’ anders dan voorspeld. Het duidt erop dat de magneetvelden rond het overblijfsel van de supernova zich niet gedragen volgens de theorie. Dat stellen sterrenkundigen onder leiding van Jacco Vink van de UvA. Ze analyseerden de eerste röntgenbeelden van de IXPE-ruimtetelecoop. De onderzoekers publiceerden hun bevindingen in het vakblad The Astrophysical Journal. Dankzij de nieuwe IXPE-ruimtetelescoop van NASA en de Italiaanse ASI konden sterrenkundigen voor het eerst gepolariseerd röntgenlicht opvangen van sterren en resten van supernova’s. De röntgentelescoop werd eind 2021 gelanceerd en keek als eerste naar Cassiopeia A. Dat was een geluk voor Jacco Vink. Hij doet namelijk al jaren onderzoek naar ‘Cas A’. Zo ontdekte hij een half jaar geleden dat de ontploffingsnevel niet gelijkmatig uitdijt. Nu zijn daar dus de onverwachte magneetvelden bijgekomen.
Een nieuw Europees consortium van partners, onder wie onderzoeker Daniel Kissling van het Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics (IBED) van de UvA, zal het gebruik van nieuwe technologieën bevorderen om het monitoren van dieren en planten in de EU te verbeteren. Onpartijdige, geïntegreerde en regelmatig bijgewerkte gegevens over biodiversiteit en functies van ecosystemen zijn nodig om het EU-beleid te onderbouwen. De data lijken nu te versnipperd. Het onlangs door de EU gefinancierde MAMBO-project erkent deze noodzaak. Daniel Kissling: ‘We gaan algoritmen uit de kunstmatige intelligentie gebruiken om soorten te vinden via beeld en geluid, en om informatie af te leiden uit remote sensing van satellieten, vliegtuigen en drones. Daarmee kunnen we in kaart brengen waar en wanneer soorten voorkomen en wat hun leefomstandigheden zijn.’ Bij het project, dat medio september van start is gegaan, zijn tien partnerinstellingen uit zeven EU-landen en het Verenigd Koninkrijk betrokken. De andere Nederlandse partnerorganisatie in het consortium is Naturalis Biodiversity Center.
Het is tegenwoordig dagelijks nieuws: datalekken, gijzelsoftware en andere aanvallen op computers. Ot van Daalen promoveerde op 5 oktober op dit onderwerp en onderzocht met name wat overheden moeten doen op het gebied van informatiebeveiliging om mensenrechten te beschermen. ‘Quantum computers kunnen niet veel, maar wat ze kunnen, kunnen ze in theorie beter dan gewone computers. Denk bijvoorbeeld aan het ontwikkelen van betere meststoffen en gerichtere medicijnen. Maar ze kunnen ook een veelgebruikte vorm van encryptie, asymmetrische encryptie, kraken. In theorie, want de quantum computer bestaat nog niet. Experts verwachten echter dat zo’n computer in de komende vijftien jaar wordt gebouwd.’ Van Daalen toetste het overheidsbeleid aan drie mensenrechten: privacy, communicatievrijheid en wetenschap. Zijn conclusie is dat overheden de cyclus van maken en kraken zo moeten vormgeven dat mensenrechten optimaal worden beschermd. Daarnaast is het nodig dat onderzoekers op het gebied van informatiebeveiliging beter beschermd worden, zodat zij niet bang hoeven te zijn voor rechtszaken.
Proefschrift: Making and Breaking with Science and Conscience: The human rights-compatibility of information security governance in the context of quantum computing and encryption.
Anniek de Ruijter is sinds september hoogleraar Gezondheidsrecht en -beleid aan de UvA. Ze wil onderzoeken hoe we het effect van het recht op de gezondheid kunnen meten. ‘Ziekte en dood horen bij het leven, en niemand heeft een recht op eeuwige gezondheid’, zegt De Ruijter. ‘Toch willen we er alles aan doen om ervoor te zorgen dat we onze gezondheid beschermen en bevorderen, van het individu, maar ook van de bevolking als geheel.’ De Ruijter stelt belangrijke vragen: Hoe ver gaan we hierin? En hoe verhoudt zich dat tot andere belangrijke doelen, zoals zelfbeschikking en vrijheid, de bescherming van de rechtsstaat, of het recht op onderwijs? Bij nieuw recht is er vaak een aanname dat de nieuwe regels de gezondheid zullen bevorderen, maar hoe weten we dat überhaupt? De regels in tijden van corona waren erop gericht om mensen met een acute infectie te helpen. Maar wat was het bijeffect van deze regels op gezondheid? De Ruijter: ‘Het is een grote uitdaging om deze dingen goed te onderzoeken.’
In zijn nieuwe boek Stuck on the platform legt Geert Lovink, hoogleraar Kunst en netwerkcultuur aan de UvA, uit waarom hij denkt dat we het internet moeten heroveren op big tech als Facebook, Google en Amazon. Volgens Lovink begon het internet onschuldig aan het begin van de jaren negentig, als een vrijplaats waar iedereen ideeën, meningen en goederen kon uitwisselen. Nu echter worden de gebruikers en zelfs hele samenlevingen in gijzeling genomen door de platforms van big tech. Het veroveren van het internet zal ook letterlijk moeten gebeuren; van datacentra en geprivatiseerde internetkabels tot de conglomeraten. Lovink is van mening dat platforms een rol moeten spelen in de ‘Samenleving 5.0’ door de mens centraal te stellen in plaats van technologie. ‘Het anders inrichten van het internet – en platforms in het bijzonder – is gelukkig geen onmogelijke opgave en niet te vergelijken met de veel grotere uitdagingen, zoals energietransitie of het verdwijnen van economische ongelijkheid.’
Media- en dierwetenschapper Maarten Reesink en enkele (oud-)UvA-studenten, die samen het Centrum voor DierMens Studies oprichtten, organiseerden in september een congres over de relatie tussen mens en dier. Sprekers waren onder anderen antropoloog Barbara Noske en filosoof René ten Bos, voormalig Denker des Vaderlands. Noske was in de jaren tachtig een van de eerste wetenschappers in Nederland die de relatie tussen mens en dier onderzochten. Noske liep volgens Reesink ver voor de troepen uit.
Het snelgroeiende vakgebied Human Animal Studies is in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk ontstaan in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Historici ontdekten hoezeer dieren de menselijke geschiedenis hebben beïnvloed, antropologen onderzochten hoe mensen in verschillende culturen met dieren omgaan, en juristen begonnen zich te richten op dierenrechten. In de afgelopen decennia is er veel veranderd, volgens Maarten Reesink. ‘Jongere generaties zien heel duidelijk het belang van kritisch nadenken over hoe mensen omgaan met dieren, de natuur en het klimaat. Ik denk dat dat goed is voor de wereld.’