Wat heeft u precies onderzocht?
We gaan er haast automatisch vanuit dat arts-assistenten, die in opleiding zijn tot medisch specialist (AIOS), het vak leren van hun supervisoren. Maar AIOS werken in een ziekenhuis tussen veel meer zorgverleners, zoals verpleegkundigen, diëtisten, laboranten en fysiotherapeuten. Bovendien zijn ze de hele dag omringd door patiënten. Op basis van de sociaal-culturele leertheorie verwachtte ik dat ze ook van deze andere mensen zouden leren. Dat heb ik onderzocht.’

Hoe leren artsen in opleiding?
‘AIOS leren van het voordoen van een bepaalde vaardigheid door hun supervisor, zoals het uitvoeren van een operatie. Maar ze leren ook hoe ze kunnen samenwerken of compassievol kunnen communiceren. Daarvoor zijn ze aangewezen op verpleegkundigen en patiënten.’

Leren werken in een ziekenhuis is een socialisatieproces?
‘Zeker, er komt veel meer bij kijken dan alleen medisch handelen, al heeft de supervisor wel een grote rol. In mijn eerste sub-studie keek ik naar hoe AIOS hun leerproces ervaren. Ze bleken het vragen van feedback niet zozeer te zien als een leermoment, maar eerder als een beoordelingsmoment. Voordat ze een vraag stelden of hulp inriepen, maakten ze de afweging hoe dat zou overkomen. Ze wilden graag een betrouwbare indruk maken. Bij supervisoren die AIOS expliciet uitnodigden vragen te stellen, was dat makkelijker dan bij supervisoren die regelmatig een gehaaste indruk maakten.’

Hebben artsen niet bijna altijd haast?
‘De werkdruk in de zorg is hoog, zeker. Maar dan nog is het de vraag waar je je aandacht op richt. Als een supervisor voor een dienst de tijd nam om rustig bepaalde patiënten met een AIOS door te spreken, hielp dat veel meer dan een arts die met een broodje in de hand dicteerde wat er tijdens die dienst moest gebeuren. Hetzelfde geldt voor compassievolle zorg. Arts-assistenten dachten vaak dat dat een soort extraatje is, maar het tegendeel is waar. Patiënten die de zorg als compassievol ervaren, hebben minder angst en pijn en herstellen sneller dan patiënten die de zorg niet compassievol vinden.’

Wat is compassievolle zorg?
‘Compassie is een levenshouding waarin je oog en oor hebt voor anderen en empathisch reageert. Dat kan al in heel kleine dingen zitten, zoals een dokter die een hand op de schouder legt en zegt: “Ik doe mijn best voor je.” Of het erkennen van de angst en schrik die iemand voelt die plotsteling op de eerste hulp is beland. Wat in ieder geval niet als compassievol werd ervaren was een arts of arts-assistent die in grote haast binnenkomt, zonder oogcontact te maken een apparaat op het lichaam plaatst, een meting doet en weer vertrekt.’

Welke rol hebben verpleegkundigen bij de opleiding van arts-assistenten?
‘Verpleegkundigen brengen veel tijd door met AIOS en zien hoe ze samenwerken en zich opstellen naar patiënten. Zij vonden dat ze waardevolle feedback konden geven op het dagelijks handelen van arts-assistenten, maar die werd amper meegenomen in de informele beoordeling. Dat vonden ze een gemis.’

Verpleegkundigen zijn belangrijker dan wordt erkend?
‘Velen ervaren dat wel zo. De samenwerking tussen artsen en verpleegkundigen is essentieel voor een goede patiëntenzorg, zeker nu de zorg complexer wordt. Er zijn steeds meer specialisten bij een patiënt betrokken. Om de zorg goed te laten verlopen, moeten zorgverleners kunnen samenwerken en goed met elkaar communiceren. Dat zijn geen vaardigheden waarmee je geboren wordt, die moet je leren.’