In memoriam & Overledenen

Online alumni magazine voorjaar 2022
Online alumni magazine voorjaar 2021

In memoriam & Overledenen

Paul Melchior Brilman

19 oktober 1942 – 28 januari 2022

tekst | ben haveman
beeld | Privéarchief familie Brilman

Paul Melchior Brilman

19 oktober 1942 – 28 januari 2022

tekst | ben haveman
beeld | Privéarchief familie Brilman

LEES VERDER


NAAR OVERZICHT OVERLEDENEN

Paul Brilman leerde pas goed koken toen hij met pensioen was. Hij was jurist, dus ook achter het fornuis volgde hij recepten tot op de letter. Daarnaast liet jazzliefhebber Brilman liet zich alsnog inwijden in de klassieke muziek. Maar bovenal hield de Tweede Wereldoorlog hem bezig, een levenslange fascinatie. Tegen het eind van zijn leven stelde hij zich tot taak Loe de Jongs twaalfdelige geschiedenis van de Duitse bezetting uit te lezen. Zijn beroep was het opsporen van oorlogsmisdadigers geweest.

Als verlegen jongetje groeide Paul Brilman op in de buurt van de Amsterdamse Euterpestraat – later genoemd naar verzetsheld Gerrit van der Veen – waar de Sicherheitsdienst verzetsmensen in een schoolgebouw martelde en vanwaar uit Joodse ingezetenen op transport werden gesteld naar Westerbork, hun dood tegemoet. Zijn vader, huisarts en later radioloog in het Emma Kinderziekenhuis, gaf medische hulp aan ondergedoken Joodse families.

Diepe indruk op de tweejarige Paul maakte de mislukte Engelse luchtaanval in november 1944 op de Euterpestraat. Bij het tien minuten durende bombardement vielen vijftig burgerdoden, maar het nazi-bolwerk bleef overeind. Paul Brilman doorliep het naburige Vossiusgymnasium, speelde met klasgenoot Rogier van Otterloo als drummer in een jazzcombo en studeerde rechten aan de UvA. Vanaf 1982 was hij als officier van justitie belast met opsporing van oorlogsmisdadigers, dertig jaar nadat de regering besloot om de Bijzondere Rechtbanken af te schaffen, met als argument dat het wel klaar was met die oorlog; alle energie kon maar beter worden gestoken in de wederopbouw van na-oorlogs Nederland.

Tijdens deze windstilte hadden Nederlandse oorlogsmisdadigers tijd genoeg gehad om naar Duitsland uit te wijken. Probleem voor Brilman: ze konden niet worden uitgeleverd als ze inmiddels de Duitse nationaliteit hadden verworven. Bovendien waren veel feiten al verjaard.

‘We houden oren en ogen open, en de vinger aan de pols’, zei Brilman in 1988 voor de VPRO-radio. ‘Maar als je geen harde methoden als undercover toepast, kun je dit probleem net zo goed in de prullenbak gooien’, luidde de toenmalige kritiek op het opsporingsbeleid. Dat er uiteindelijk negen daders werden gepakt, noemde Brilman zelf ‘heel schamel, maar er hoort wel een ingewikkeld juridisch verhaal bij. We hebben het ons aan onszelf te wijten, omdat we in 1952 zeiden: het is mooi geweest’. Oud-hoogleraar strafrecht Frits Rüter destijds: Paul heeft eruit gehaald wat ‘ie kon’.

Door Brilmans toedoen werd collaborateur Jacob Luitjens in de jaren negentig tot levenslang veroordeeld, nadat ‘de Schrik van Roden’ zich jarenlang in Canada had schuilgehouden. Van de straf zat hij amper tweeënhalf jaar uit.  ‘Er lopen nu nog honderden Nederlandse oud-SS’ers rond die vreselijk hebben gemoord in Rusland’, zegt David Barnouw, oud-medewerker van het NIOD. ‘Daarbij vergeleken is Luitjens maar een heel licht geval’.

Barnouw: ‘In 1984 zou Paul in de gevangenis van Lyon gaan praten met Klaus Barbie, de slachter van Lyon. Ik mocht niet mee, ik was geen jurist maar historicus. Paul kwam in die cel en Barbie zei meteen tegen hem: “Ik heb u niets te vertellen”. Toen verdween de boosheid dat ik niet meemocht.’

Brilman moest toezien dat Gestapo-chef Erich Deppner die duizenden Nederlanders de dood injoeg, nooit werd berecht. Met steun van alte Kameraden kon de man na 1945 een nieuwe carrière beginnen bij de Westduitse geheime dienst. Weer anderen verschenen in rolstoel voor de rechter, ‘om na afloop de deur uit te huppelen’, zegt Barnouw. ‘Er stonden 44 oorlogsmisdadigers op mijn vaders lijstje’, zegt Marina Brilman. ‘Van sommigen wist hij waar ze woonden, maar hij kon ze niet uitgeleverd krijgen. Dat was een grote frustratie voor hem’.

Als rechter bij het Joegoslavië-tribunaal in Sarajevo ervoer Brilman van 2005 tot 2009 dat daders en slachtoffers bij elkaar in de klas hadden gezeten, samen hadden gevoetbald. Dochter Marina die hem daar opzocht: ‘Er waren aangeklaagden bij die getuigen vroegen de groeten te doen hun dierbaren. Heel surrealistisch vond hij dat’.

In zijn hoedanigheid van advocaat-generaal keerde hij zich tegen justitiële drugdeals met zware criminelen. Eerder had Brilman een belangrijke bijdrage geleverd aan strafrechtelijke handhaving van veiligheid in de luchtvaart. ‘Voor piloten was vliegen met alcohol op toen niet gereguleerd’, aldus Ronald Schnitker, toenmalig hoofd Luchtvaartonderzoeken van de Rijkspolitie Dienst Luchtvaart. ‘In mijn kantoor zag hij zweefvliegfoto’s hangen, zweefvliegen bleek zijn oude droom te zijn. We hebben toen een zweefvliegclub voor ambtenaren opgericht: VIOD, Vliegen Is Ons Doel. Hij heeft de naam bedacht.’

Paul Brilman was aimabel, flegmatiek en geestig. Hij roeide en reed motor. Hij overleed aan een hartaanval toen hij na een ritje zijn motor wilde wegzetten. ‘Hij bezat een enorme gave om te luisteren’, zegt vriendin Gaby van Otterloo met wie hij de laatste jaren samen was. ‘Een heel bescheiden mens. Hij zou nooit iemand in een gesprek overtroeven. Daarom wordt hij ook zeer gemist.’

Jan Pel 1918

Geneeskunde 1960, oud-huisarts te Middelburg (5 november)

Peter Verdonk 1935

Engelse taal en cultuur 1976, Geesteswetenschappen 1988, hoogleraar Stilistiek 1996 (5 november)

Jenny Dijkhuizen 1942

Andragologie 1979 (8 november)

Marja Breijer 1950

Andragologie 1980 (11 november)

Mirjam Schuurman 1943

Nederlands recht, privaatrechtelijke richting 1968 (23 november)

Daan de Quartel 1940

Economische wetenschappen 1985 (26 november)

Mare Bresser 1967

Nederlandse taal- en letterkunde 1993, docent Nederlands aan het St. Ignatiusgymnasium in Amsterdam (1 december)

Aart Schene 1956

Geneeskunde 1984, psychiater, (inter)nationale activiteiten voor sociale psychiatrie, zette in het AMC een zorgprogramma stemmingsstoornissen op (1994), voorzitter Landelijke Stuurgroep Zorgprogrammering in de GGZ (1997-2005), erelid Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie 2021 (1 december)

Ad Dashorst 1951

Nederlands recht, privaatrechtelijke richting 1977 (3 december)

Elsa Bulten 1938

Germaanse taal- en letterkunde 1959 (10 december)

Ernst Verduin 1927

Economische Wetenschappen 1957 (10 december)

Harm Pinkster 1942

Klassieke letteren 1967, Geesteswetenschappen 1971, emeritus hoogleraar Latijnse taal- en letterkunde, hoofd Academische Zaken en vicerector van de UvA (1996-2002), Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (14 december)

Robin Fransman 1968

Politicologie 2006, bankier en lid van financiële toezichthouder AFM, directeur van het Holland Financial Centre, functie bij beleidsadviesbureau De Argumentenfabriek, richtte in 2021 Herstel-NL op (28 december)

Herman Hendriks 1959

Filosofie 1986, Nederlandse taal- en letterkunde 1988, Geesteswetenschappen 1993, docent Logica (2001), promotie Filosofie 1993 (30 december)

Jan Fontijn 1936

Nederlandse taal- en letterkunde 1964, docent bij de vakgroep Neerlandistiek, literatuurcriticus van Het Parool en Vrij Nederland, redacteur De Revisor, biograaf van Frederik van Eeden (6 januari)

Koos Verstraten 1943

Fysische geografie 1967, hoogleraar Fysische geografie 1978 (12 januari)

Renée Hoogenraad 1947

Culturele antropologie en niet-westerse sociologie 1988 (19 januari)

Ellen Laan (1962)

Psychologie 1988, promotie 1994 op het onderwerp Seksualiteitsbeleving bij vrouwen, eredoctoraat van de KU Leuven 2012, hoogleraar Bio-psychosociale determinanten 2016, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw 2021, Amsterdam UMC Societal Impact Award 2021, Lifetime Achievement Award van de European Society for Sexual Medicine 2022 (22 januari)

Klaus Gille 1938

Universitair hoofddocent 2003, onderzoeker 2011 Duitse en Scandinavische talen en culturen (20 februari)

Arend Jan Heerma van Voss 1942

Nederlands recht, privaatrechtelijke richting 1969, hoofdredacteur Haagse Post 1970-1977, voorzitter VPRO 1990-1996, hoofdredacteur VPRO radio 1996-2006, speelde in diverse Koot en Bie-sketches (27 februari)

Simon Dante Strackee 1957

Geneeskunde 2005, Plastische, reconstructieve en handchirurgie AMC (5 maart)

Wang Hongsheng 1941

Promotie bij de faculteit FMG, afdeling Antropologie, Centrum voor Azië-Studies Amsterdam 1995 (5 maart)

Video
Delen

Uw naam

E-mail

Naam ontvanger

E-mail adres ontvanger

Uw bericht

Verstuur

Share

E-mail

Facebook

Twitter

LinkedIn

WhatsApp